هر برنامه از statement ها تشکیل شده است و statement از عبارات (expressions) و عملگر (operators) تشکیل شده است. در این بخش یاد خواهید گرفت statement و expression چیست،‌ عملگرهای ++C کدامند و الویت آنها چگونه است.

Statement

یک جمله (statement) یک خط منفرد از کد است که عملی را انجام می دهد. در ++C معمولا هر جمله در یک خط نوشته می شود، البته بعضی از جملات به چند خط تقسیم می شوند.

جملات همیشه به یک سمیکولن (;) ختم می شوند. (به استثنای راهنماهای کامپایلر مانند define# و include#).

---

مثال. چند جمله در C++.

int i_accnum;
i_accnum=55555;
i_accnum=i_accnum+5;

---

White space

خطوط خالی و فاصله ها در برنامه white space نام دارند. کامپایلرهای C++ نسبت به خطوط خالی حساس نیستند و وقتی کد برنامه را می خوانند در جستجوی کاراکترهای جمله و ختم شدن به سمیکولن هستند و فاصله ها را ندیده می گیرند (ثابت های رشته ای مستثنا هستند). White space امکان فرمت بندی کد برنامه با یک طرح استاندارد برای فاصله گذاری را می دهد که باعث می شود کد برنامه خواناتر شود بدون اینکه روی اجرای آن تاثیر بگذارد. هر برنامه نویسی استیل خود را ممکن است داشته باشد مهم این است که کد برنامه خوانا باشد.

White space ها در ثابت های رشته ای که بین علامت گیومه (“) قرار می گیرند مجاز نیستند. اگر می خواهید یک رشته را به دو خط بشکنید باید از کاراکتر (\) استفاده کنید.

---

مثال. جملات زیر با هم معادل هستند.

x=2+3;

x = 2 + 3;

x   =
۲
+
۳;

مثال. جمله زیر زیر درست است.

cout<<“Hello \
world!”;

---

جملات پوچ

یک سمیکولن تنها در یک خط خالی یک جمله پوچ (null statement) را می سازد که عملی انجام نمی دهد. گاهی جملات پوچ می توانند مفید باشند.

جملات ترکیبی

جمله ترکیبی (compound statement) که بلاک (block) هم نامیده می شود از یک یا چند جمله که بین آکولاد محصور شده اند تشیل شده است.

بلاک می تواند جایگزین هر جمله ای در برنامه بشود. برای شروع بهتر است آکولاد بلاک در خط جداگانه ای باشد تا تشخیص اینکه جا افتاده است آسان تر باشد.

---

مثال. یک بلاک از کد.

{
cout<<“Hello, “;
cout<<“world!”;
}

---

Expression

یک عبارت (expression) ارزیابی شده و نتیجه آن به متغیری نسبت داده می شود. هر عبارت ممکن است شامل متغیر، ثابت، عملگر و پرانتز باشد.

عبارات ساده

ساده ترین عبارت از یک بخش تشکیل شده است: یک متغیر، ثابت واقعی یا ثابت سمبلیک.

---

مثال. هرکدام از موارد زیر یک عبارت ساده هستند.

PI
۲۰
rate
-۱٫۲۵

---

عبارات کامل

یک عبارت کامل (Complex expression) از عبارات ساده که با عملگر به هم مربوط شده اند تشکیل شده است.

---

مثال. چند عبارت کامل.

۲ + ۸
۱٫۲۵ / ۸ + ۵ * rate + rate * rate / cost
x = a + 10;
y = x = a + 10;
x = 6 + (y = 4 + 5);

---

وقتی عبارتی شامل چند عملگر است ارزیابی عبارت وابسته به الویت عملگرهاست.

---

عملگرها

عملگرها (operator) سمبل هائی هستند که به کامپیوتر فرمان می دهند عملی روی یک یا چند عملوند انجام دهد. عملگرها به یک ،دو یا سه عملوند (operand) نیاز دارند تا روی آن عمل کنند.

عملگرهای ++C در چند گروه قرار می گیرند:

• عملگر انتساب
• عملگرهای ریاضی
• عملگرهای رابطه ای
• عملگرهای منطقی

وقتی عبارتی حاوی بیش از یک عملگر باشد به قواعدی نیاز است که ترتیب انجام عملگرها را تعیین کند. این قواعد الویت عملگر(operator precedence) نامیده می شود. هر عملگر الویت خاصی دارد. عملگرهائی که الویت بیشتر دارند اول اجرا می شوند.

با پرانتزها می توان الویت عملگرها را درون عبارت تغییر داد. ارزیابی از داخلی ترین پرانتز شروع می شود. از پرانتز برای روشن تر شدن ترتیب ارزیابی عملگرها استفاده کنید.

اگر عبارت شامل چند عملگر با الویت یکسان باشد عملگرها از چپ به راست ارزیابی می شوند.

بهتر است برای جلوگیری از ابهام یک عبارت پیچیده به چند عبارت ساده تر شکسته شود.

عملگر انتساب

عملگر انتساب (assignment operator) علامت مساوی (=) است. به معنی این است که عبارت سمت راست مساوی (یا rvalue) را به متغیر سمت چپ مساوی (یا lvalue) تخصیص بدهد. فرم کلی آن به شکل زیر است:

variable = expression;

عملگرهای ریاضی

عملگرهای ریاضی (mathematical operators) عملیات محاسباتی مانند جمع و تفریق را انجام می دهند.

++C دو عملگر یکتائی و پنج عملگر دوتائی دارد. عملگرهای یکتائی تنها یک آرگومان دارد مانند ++ و – – یعنی تنها روی یک متغیر عمل می کنند. عملگرهای دوتائی روی دو مقدار کار می کنند مثل + و – .

عملگرهای ریاضی یکتائی ++C

عملگرهای ریاضی دوتائی ++C

عملگرهای افزایش و کاهش تنها با متغیرها می توانند استفاده شوند و با ثابت مجاز نیستند. این عملگرها یک واحد از عملوند کم یا یک واحد به آن اضافه می کنند. یعنی عبارت ;++x معادل ;x=x+1 و عبارت ;–y معادل ;y=y-1 است.

توجه کنید که عملگرهای افزایش و کاهش می توانند قبل یا بعد از علموند خود قرار گیرند. الویت ++ و – – بستگی به محل متغیر دارد. وقتی عملگر بعنوان پیشوند استفاده می شوند عملوند خود را قبل از استفاده تغییر می دهند و وقتی به عنوان پسوند استفاده می شوند عملوند خود را بعد از استفاده از آن تغییر می دهند.

---

مثال. به دو مثال زیر توجه کنید.

x = 10;
y = x++;    // x equals 11 and y equals 10
x = 10;
y = ++x;    // x and y equal 11

---

عملگر منهای یکتائی (-) عملوند خود را منفی می کند. عملگر جمع یکتائی (+) تاثیری روی عملوند خود ندارد. کامپایلر از نحوه بکار بردن این عملگرها د ر عبارت متوجه منظور شما می شود.

---

مثال.

x = -a;
x = a * -b;
x = a * (-b);   //This way is better

---

الویت عملگرهای ریاضی

---

مثال. حاصل عبارت ۱۲ % ۵ * ۲ برابر با ۴ است.

مثال. حاصل عبارت زیر ۳- است.

x = 25 – (2 * (10 + (8 / 2)));

---

عملگرهای رابطه ای

عملگرهای رابطه ای (relational operators) در عبارات مقایسه ای استفاده می شوند و یک مقدار بولین تولید می کنند. عبارتی که دارای یک عملگر رابطه ای است به صورت true و false ارزیابی می شوند. اگر رابطه درست باشد مقدار true یا ۱ و اگر غلط باشد مقدار false یا ۰ تولید می شود.

بیشترین کاربرد عبارات رابطه ای در جملات شرطی است.

عملگرهای رابطه ای ++C

---

مثال. عبارات زیر رابطه ای هستند.

۵ == ۱   //۰ (false)
۵ > 1     //۱ (true)
۵ != ۱   //۱ (true)
(۵ + ۱۰) == (۳ * ۵)  //۱ (true)

---

نکته. عملگر رابطه ای == را با عملگر = اشتباه نگیرید. یکی از متداولترین اشتباهات برنامه نویسان استفاده از علامت انتساب به جای عملگر مساوی در عبارات شرطی است.

نکته. عباراتی که برابر مقداری غیر صفر می شوند به عنوان (۱) true درنظر گرفته می شوند.

---

مثال. با اجرای جمله زیر همیشه پیغام نمایش داده می شود زیرا مقدارx برابر با ۵‌ می شود و شرط همیشه درست می شود.

if (x = 5)
cout<<“x is equal to 5”;

 

---

 

الویت عملگرهای رابطه ای

عملگرهای رابطه ای الویت کمتری نسبت به عملگرهای ریاضی دارند.

---

مثال. دو شرط زیر یکسان است.

if (x + 2 > y)

if ((x + 2) > y)

---

عملگرهای منطقی

عملگرهای منطقی (logical operators) اجازه می دهند دو یا چند عبارت رابطه ای را به یک عبارت که حاصل آن بولین است تبدیل کنید.

عملگرهای منطقی ++C

عباراتی که توسط عملگرهای منطقی بهم مربوط می شوند مطابق جدول زیر ارزیابی می شوند.

---

مثال.

(۵ == ۵) && (6 != 2)   //True (1)
(۵ > 1) || (6 < 1)        //True (1)
(۲ == ۱) &&(5 == 5)  //False (0)
!(۵ == ۴)       //True (1)

یک سوال شرطی را توسط عملگرهای منطقی به چندین طریق می توان نوشت.

الویت عملگرهای منطقی

عملگرهای بیتی

عملگرهای بیتی اجازه تغییر بیتهای یک عدد صحیح را می دهند. عملگرهای بیتی مطابق با جبر بولی روی بیتهای عملوندها کار می کنند.

عملگرهای بیتی ++C

عملگرهای انتساب ترکیبی

در ++C توسط عملگرهای انتساب ترکیبی روش خلاصه تری برای نوشتن عبارات وجود دارد. به طور کلی عملگرهای انتساب ترکیبی قاعده زیر را دارند:

exp1 op= exp2

op یک عملگر دوتائی است.

---

مثال. دو جمله زیر معادل هم هستند.

x = x + 5;

x += 5;

مثال. حاصل متغیرهای x وz هردو برابر با ۱۴ می شود.

x = 12;
z = x += 2;

---

عملگر شرطی

عملگر شرطی تنها عملگر سه تائی در C++ است که سه عملوند دارد و فرم کلی آن به صورت زیر است:

exp1 ? exp2 : exp3;

اگر حاصل عبارت exp1 درست باشد (غیر صفر باشد) exp2 و اگر exp1 غلط باشد (برابر با صفر باشد) عبارت exp3 به عنوان نتیجه ارزیابی می شود.

---

مثال. اگر y غیرصفر باشد مقدار ۱ و اگر صفر باشد مقدار ۱۰۰ به x اختصاص داده می شود.

x = y ? 1 : 100;

مثال. عملگر شرطی مشابه یک جمله شرطی عمل می کند.

z = (x > y) ? x : y;

که مشابه جمله شرطی زیر است

if (x > y)
z = x;
else
z = y;

مثال. در عبارت زیر a برابر با b می شود اگر نتیجه کاهش b غیرصفر باشد. اگر نتیجه صفر شود a و b هردو برابر با مقدار -۹۹ می شوند

a = –b ? b : (b = -99);

---

عملگر کاما

در حالت های خاصی کاما (,) در نقش یک عملگر کار می کند نه یک جداکننده. یک عبارت را می توان با مربوط کردن دو زیرعبارت توسط کاما شکل داد. هر دو عبارت ارزیابی می شود، ابتدا عبارت سمت چپ محاسبه می شود و نتیجه عبارت سمت راست بعنوان نتیجه کلی عبارت ارزیابی می شود.

---

مثال. جمله زیر به a یکی اضافه می کند و مقدار b را در x قرار می دهد سپس آنرا افزایش می دهد.

x = (a++ , b++);

---

عملگر sizeof

تعداد بایت های مورد استفاده هرمتغیریا نوع داده ای را می توان توسط عملگر sizeof بدست آورد.

---

مثال. برنامه زیر تعداد بایت های نوع های double و char را نمایش می دهد.

#include <iostream>
int main() {
cout << “sizeof(double) = ” << sizeof(double);
cout << “, sizeof(char) = ” << sizeof(char);
}

---

توجه داشته باشید که sizeof یک تابع نیست و می تواند بدون پرانتز هم استفاده شود.

---

تبدیل نوع

کامپایلر به طور خودکار یک نوع داده را درصورت نیاز به دیگری تبدیل می کند. مثلا اگر یک عدد int در متغیر float ذخیره شود کامپایلر مقدار را به float تبدیل می کند. همیشه نوع کوچکتر به نوع بزرگتر تبدیل می شود. اگر یک عدد float با double جمع شود با هردو به عنوان double برخورد می شود.

اگر سعی کنید مقدار بزرگتری را در متغیر کوچکتر ذخیره کنید بخشی از داده ممکن است از دست برود و احتمالا با یک پیغام هشدار مواجه خواهید شد.

---

مثال.

char a=’2′;
int b= a+ 9;

const int big=110232343;
const short int small=big;

---

اگر برنامه نویس بخواهد صریحا عمل تبدیل نوع را انجام دهد از casting استفاده می کند. برای این کار نوع داده مورد نظر را درون پرانتز سمت چپ مقدار قرار دهید. مقدار می تواند متغیر، ثابت،‌ حاصل یک عبارت یا مقدار برگشتی یک تابع باشد.

---

مثال.

int b = 200;
unsigned long a = (unsigned long int)b;

---

در C++ راه دیگری هم برای تبدیل نوع وجود دارد. در این روش مانند فراخوانی توابع پرانتز اطراف مقدار قرار می گیرد.

مثال.

float a = float(200);
// This is equivalent to:
float b = (float)200;

البته در مثال فوق نوشتن ۲۰۰f به تنهائی کفایت می کند.