در این بخش متغیرها و انواع مختلف متغیرهای عددی صحیح و ممیزشناور که توسط برنامه های C برای ذخیره داده ها در طی اجرا بکاربرده می شوند توضیح داده خواهد شد. همچنین نحوه تعریف ثابت های برنامه و دو نوع ثابت حقیقی و سمبلیک شرح داده خواهد شد.
برنامه های کامپیوتری که با انواع مختلف مقادیر داده کار می کنند به راهی برای ذخیره آنها در حافظه نیاز دارند. این مقادیر می توانند اعداد یا کاراکترها باشند. C دو روش ذخیره سازی برای مقادیر دارد؛ متغیرها (variables) و ثابت ها (constants). متغیر محل ذخیره داده است که حاوی مقداری است که در طی اجرای برنامه می توانند تغییر کند. در مقابل، ثابت مقدار ثابتی دارد که نمی تواند تغییر کند.
متغیرها
یک متغیر یک محل ذخیره داده نامگذاری شده در حافظه کامپیوتر است. شما در برنامه با استفاده از نام متغیر به داده ذخیره شده در این محل رجوع می کنید.
نام متغیر
هر متغیر دارای یک نام است. در زبان C اسامی متغیر ها باید از قوانین زیر پیروی کند:
• اسم می تواند شامل حروف، ارقام و کاراکتر زیرخط ( _ ) باشد.
• اولین حرف اسم متغیر باید یک حرف باشد. زیر خط هم می تواند در ابتدای اسم متغیر بکار برود ولی توصیه نمی شود.
• بزرگ و کوچک بودن حروف مهم است، بنابراین اسامی count و Count به دو متغیر جداگانه اشاره دارند. برنامه نویسان اغلب از حروف کوچک برای متغیر ها استفاده می کنند و اسامی با حروف بزرگ معمولا برا ثابت ها بکار می رود.
• کلمات کلیدی نمی توانند به عنوان نام متغیر استفاده شود.
در بعضی کامپایلرها نام متغیر می تواند ۳۱ کاراکتر (در ++C استاندارد ۱۰۲۴ کاراکتر) طول داشته باشد؛ یعنی کامپایلر تنها ۳۱ کاراکتر اول نام را درنظر می گیرد. با این طول می توان نامی برای متغیر انتخاب کرد که معنی داده ذخیره شده در آن را منعکس کند.
نام متغیر کمک به روشن شدن کاربرد آن برای کسی که source برنامه را نگاه می کند .
مثال. در برنامه ای که پرداخت های وام را محاسبه می کند مقدار بهره را می توان در متغیر interest_rate ذخیره کرد.
مرسوم است از زیرخط برای جدا کردن متغیرهای چند کلمه ای استفاده شود. یا ازروش نام گذاری کوهانی (camel notation) که حرف اول هر کلمه بزرگ است پیروی می شود.
مثال. متغیری که بهره بانکی را ذخیره می کند می تواند به دو صورت interest_rate یا InterestRate تعریف شود.
نکته. نامهای توصیفی برای متغیرها انتخاب کنید.
نکته. به سبکی که برای نامگذاری متغیر ها انتخاب کرده اید در کل برنامه وفادار بمانید.
نکته. شروع نام متغیر با زیرخط غیر ضروری است.
نکته. نامگذاری متغیر همگی با حروف بزرگ غیر ضروری است.
انواع داده عددی
دانستن انواع متغیرهای عددی که زبان برنامه نویسی در اختیار می گذارد لازم است زیرا مقادیر عددی مختلف میزان حافظه متفاوتی را اشغال می کنند و عملیات ریاضی معینی روی آنها انجام می شود. نوع متغیر بسته به طبیعت داده ای که ذخیره می کند می تواند یکی از این انواع تعریف شده باشد. با انتخاب نوع مناسب برای متغیر برنامه شما با بیشترین بازدهی ممکن اجرا می شود.
اعداد صحیح کوچک حافظه کمتری می خواهند و کامپیوتر می تواند عملیات ریاضی مانند جمع و ضرب را به سرعت روی آنها انجام بدهد. درحالیکه مقادیر صحیح بزرگ و اعداد ممیز شناور به فضا و زمان بیشتری برای محاسبات نیاز دارند.
انواع متغیر عددی در دو دسته کلی قرار می گیرند:
• متغیرهای صحیح، مقادیری را نگه می دارند که بخش کسری ندارند. متغیرهای صحیح خود دو نوع هستند: علامتدار، که می توانند مقادیر مثبت و منفی را ذخیره کنند و بدون علامت، که تنها مقادیر مثبت را نگه می دارند.
• متغیرهای ممیزشناور، مقادیری را که دارای بخش کسری هستند یعنی اعداد حقیقی را نگه می دارند.
عبارات signed، unsigned، short و long اصلاح کننده هائی هستند که برای تغییر و تبدیل انواع پایه از قبیل char، int و double اضافه می شوند .
انواع داده ها وابسته به platform کامپیوتر است و ممکن است روی کامپیوترهای مختلف متفاوت باشد، اما C با توجه به استاندارد ANSI موارد زیر را تضمین می دهد:
• یک کاراکتر همیشه یک بایت است.
• اندازه short کوچکتر یا مساوی اندازه int است.
• اندازه int کوچکتر یا مساوی اندازه long است.
• اندازه unsigned برابر با int است.
• اندازه float کوچکتر مساوی با اندازه double است.
اعلان متغیر
در زبان برنامه نویسی C هر متغیر قبل از استفاده باید اعلان شود. اعلان متغیر کامپایلر را از نام، نوع و مقدار اولیه متغیر آگاه می کند. اگر برنامه سعی کند از متغیری استفاده کند که قبلا اعلان نشده است کامپایلر پیغام خطا صادر می کند.
اعلام متغیر به فرم کلی زیر است:
typename varname;
typename نوع متغیر را مشخص می کند که باید یکی از نوع های داده ای زبان C باشد. varname نام متغیر است که باید از قواعد گفته شده تبعیت کند.
می توان در یک خط چند متغیر را از یک نوع تعریف کرد.
مثال. متغیرهای count، number و start از نوع int و متغیرهای percent و total از نوع float اعلان شده اند.
int count, number, start; /* three integer variables */
float percent, total; /* two float variables */
در بخش توابع درقسمت حوزه متغیرها درباره محل اعلان متغیر در برنامه توضیح داده شده است. فعلا کلیه متغیرها را در آغاز تابع ()main اعلان کنید.
کلمه کلیدی typedef
کلمه کلیدی typedef برای ایجاد نامی جدید به نوع داده موجود بکار می رود و در واقع یک مترادف برای آن نوع تولید می کند.
مثال. عبارت زیر برای نوع داده ای int مترادف integer را ایجاد می کند. بنابراین در برنامه می توان از کلمه integer برای اعلان متغیرهای از نوع int استفاده کرد.
typedef int integer;
integer count;
توجه داشته باشید که typedef نوع داده جدیدی را تولید نمی کند بلکه تنها به شما اجازه نامگذاری نوع داده ای که قبلا تعریف شده را می دهد.
مقداردهی اولیه متغیرهای عددی
هنگام اعلان یک متغیر، با وجودیکه مقدار آن هنوز تعیین نشده است، به کامپایلر فرمان داده می شود تا فضای لازم برای متغیر را کنار بگذارد. در این حالت مقدار متغیر می تواند صفر یا یک مقدار تصادفی باشد. قبل از استفاده از متغیر همیشه باید آن را با یک مقدار مشخص مقداردهی کرد. این کار موقع اعلان متغیر می تواند صورت بگیرد. برای اینکار بعد از اسم متغیر علامت مساوی و مقدار اولیه موردنظر را ذکر کنید.
مثال.
int count = 0;
double percent = 0.01, taxrate = 28.5;
علامت مساوی (=) عملگر واگذاری در زبان C است . توجه کنید مقداراولیه متغیر خارج از محدوده مجاز نباشد. کامپایلر چنین خطائی را گیر نمی اندازد و برنامه ممکن ا ست هنگام اجرا نتایج غیرمنتظره ای تولید کند.
نکته. با تعداد بایت هائی که نوع های متغیر روی کامپیوتر شما اشغال می کند به خوبی آشنا شوید.
نکته. از typedef برای خوانا کردن برنامه خود استفاده کنید.
نکته. تاحد ممکن هنگام تعریف متغیر به آنها مقداراولیه بدهید. استفاده از متغیری که مقداردهی نشده است ممکن است نتایج غیرقابل پیش بینی تولید کند.
نکته. استفاده از متغیرهای float و double برای ذخیره اعداد صحیح باعث پایین آمدن کارائی برنامه می شود.
نکته. مقادیر بزرگ را در نوع متغیری که برای ذخیره آنها کوچک است ذخیره نکنید.
نکته. اعداد منفی را در نوع های بدون علامت ذخیره نکنید.
ثابت ها
ثابت مشابه متغیر محلی برای ذخیره داده ای است که توسط برنامه استفاده می شود. اما برخلاف متغیر، مقدار ذخیره شده در یک ثابت در طی اجرای برنامه قابل تغییر نیست.
++C دو نوع ثابت واقعی و سمبلیک دارد.
ثابت های واقعی
ثابت واقعی (literal constant) مقداری است که مستقیما در کد برنامه تایپ می شود.
مثال. مقادیر ۲۰ و ۰٫۲۸ در عبارات زیر ثابت های واقعی هستند که در متغیرهای count و tax_rate ذخیره می شوند.
int count = 20;
float tax_rate = 0.28;
مقادیر ثابت برای نوع های پیش ساخته می تواند به صورت های دسیمال، اکتال، هگزادسیمال، ممیزشناور یا کاراکتر باشند.
نقطه اعشار نشان دهنده ثابت ممیزشناور است. ثابت های ممیزشناور را می توان به صورت نماد علمی هم بیان کرد.
مثال. اعداد زیر همگی ثابت های ممیزشناورهستند.
۱۲۳٫۴۵۶
۰٫۰۱۹
۱۰۰٫
۱٫۲۳E2 or 123
۴٫۰۸e6 or 4080000
۰٫۸۵e-4 or 0.000085
حروف f یا F برای ثابت های float و l یا L برای ثابت های long double را می توان به عنوان پسوند اضافه کرد در غیر اینصورت با ثابت ممیزشناور بعنوان یک عدد double برخورد می شود.
ثابتی که نقطه اعشار ندارد بعنوان ثابت صحیح تفسیر می شود. ثابت های صحیح را به ۳ صورت می توان نشان داد:
• ثابت دهدهی. اگر ثابت با هر عدد غیر صفری شروع شود بعنوان یک عدد صحیح مبنای ۱۰ تفسیر می شود.. ثابت های دهدهی شامل ارقام ۰ تا ۹ و علامت + یا – می توانند باشند. اگر علامت نوشته نشود ثابت مثبت درنظر گرفته می شود.
• ثابت اکتال. اگر ثابت با رقم ۰ شروع شود بعنوان یک عدد صحیح مبنای ۸ تفسیر می شود. ثابت های اکتال می توانند شامل ارقام ۰ تا ۹ و علامت + یا – باشند.
• ثابت هگزادسیمال. اگر ثابت با ۰x یا ۰X شروع شود بعنوان یک ثابت مبنای ۱۶ با آن برخورد می شود. ثابت های هگزادسیمال می توانند شامل ارقام ۰ تا ۹ و حروف A تا F و علامت + یا – باشند.
ثابت های کاراکتری بین علامت کوتیشن (‘) قرارمی گیرند، مانند کاراکترهای ‘A’ و ‘۰’. کاراکترهای خاص با علامت (\) نشان داده می شوند مانند ‘\n’ (newline)،’\t’ (tab)،’\\’ (backslash)،’\r’ (carriage return)،’\” (single quote)،’\”‘ (double quotes)، و غیره.
ثابت های سمبلیک
ثابت سمبلیک (symbolic constant) ثابتی است که توسط یک نام در برنامه مشخص می شود. مقدار حقیقی ثابت سمبلیک تنها یکبار هنگام تعریف آن وارد می شود و این مقدار مشابه ثابت های واقعی در طول اجرای برنامه قابل تغییر نیست. هر زمان که به مقدار ثابت در برنامه نیاز باشد نام آن ذکر می شود.
مثال. برای محاسبه مساحت و محیط دایره در یک برنامه به جای نوشتن عدد ۳٫۱۴ می توان ثابت PI را تعریف و استفاده کرد.
circumference = PI * (2 * radius);
area = PI * (radius)*(radius);
در این حالت هم نوشتن برنامه راحت تر است و برنامه دارای خوانائی بیشتر است هم اگر نیاز به تغییر ثابت پی به مقدار ۳٫۱۴۱۵۹ برای بالا بردن دقت محاسبات باشد اصلاح تنها در یک نقطه برنامه که ثابت تعریف شده است صورت می گیرد نه کل برنامه.
تعریف ثابت سمبلیک
دوروش برای تعریف ثابت های سمبلیک وجود دارد: راهنمای define# و کلمه کلیدی const.
راهنمای define# در قسمت پیش پردازنده ها بیشتر توضیح داده خواهد شد. فرم کلی آن به صورت زیر است:
#define CONSTNAME literal
CONSTNAME نام ثابت و literal مقدار واقعی آن است. راهنمای define# به کامپایلر دستور می دهد که درسرتاسر کد برنامه CONSTNAME را با literal جایگزین کند.
نام ثابت از همان قواعد نامگذاری متغیرها تبعیت می کند. مرسوم است که کلیه حروف ثابت را بزرگ می نویسند که باعث تشخیص راحت تر آن از متغیرها که با حروف کوچک هستند می شود.
مثال. ثابت PI با مقدار ۳٫۱۴۱۵۹ تعریف شده است.
#define PI 3.14159
دقت کنید که خط define# به سمیکولن(;) ختم نمی شود. define# می تواند در هر کجای برنامه باشد ولی معمولا همگی در قسمتی از ابتدای کد برنامه و قبل از تابع main() هستند.
روش دوم تعریف یک ثابت سمبلیک استفاده از کلمه کلیدی const است. const را می توان به اول هر اعلان متغیری اضافه کرد. در این صورت متغیر در طول اجرای برنامه قابل تغییر نخواهد بود. اگر برنامه سعی به تغییر آن کند خطای کامپایلر صادر خواهد شد.
مثال.
const int count = 100;
const float pi = 3.14159;
const long debt = 12000000, float tax_rate = 0.21;
const روی کلیه متغیرهای خط اعلان تاثیر می گذارد.
تفاوت ثابت هائی که با #define و const تعریف می شوند در حوزه آنهاست. وقتی از #define استفاده می کنید کنترل ثابت ها را از حوزه کامپایلر خارج می کنید؛ type checking روی اسم آن انجام نمی گیرد و آدرس آنرا قابل بازیابی نیست و اشاره گریا ارجاعی به آن ممکن نیست و نمی تواند از نوع user-defined باشد. اما اگر ثابت توسط const تعریف شده باشد می تواند از هر نوع داده استاندارد یا user-defined باشد. آدرس آن هم قابل بازیابی است و مانند یک متغیر دارای حوزه دسترسی است بنابراین ثابتی که درون یک تابع تعریف می شود در سایر نقاط برنامه شناخته شده نیست.